Podstawowe systemy ekonomiczne rodzaje

Istnieje wiele różnych typów systemów gospodarczych, które różnią się sposobem organizacji produkcji, alokacji zasobów i podziału dochodu. Poniżej przedstawiamy kilka podstawowych typów systemów gospodarczych:

Gospodarka rynkowa: Jest to system, w którym decyzje dotyczące produkcji, alokacji zasobów i cen są podejmowane przez podmioty gospodarcze na podstawie mechanizmu rynkowego. W gospodarce rynkowej działają zasady popytu i podaży, konkurencja oraz wolność wyboru konsumentów i producentów.
Socjalizm rynkowy: System gospodarczy, który łączy elementy sektora publicznego z mechanizmem rynkowym. W socjalizmie rynkowym środki produkcji są albo własnością publiczną, albo są wspólnie posiadane i eksploatowane w celach zarobkowych w gospodarce rynkowej.
Korporacjonizm: Opiera się na organizacji gospodarki wokół korporacji, które skupiają pracodawców, pracowników różnych szczebli oraz inne jednostki działające w tej samej branży. Hierarchia korporacji jest zachowana, a decyzje podejmowane są w oparciu o negocjacje i porozumienia między stronami.
Gospodarka mieszana: Jest to system, w którym zarówno sektor publiczny, jak i prywatny mają udział w gospodarce. Przykładem gospodarki mieszanej może być społeczna gospodarka rynkowa, w której państwo i prywatni przedsiębiorcy współdziałają w celu osiągnięcia celów społecznych i ekonomicznych.
Gospodarka planowa: W gospodarce planowej główne decyzje dotyczące produkcji, alokacji zasobów i cen są podejmowane przez rząd na podstawie planów długoterminowych. Typowy dla krajów tzw. bloku wschodniego, ten system opiera się na kontrolowanym rozdziale zasobów i centralnym planowaniu gospodarczym.
Gospodarka tradycyjna: System oparty na tradycji i obyczajach przekazywanych z pokolenia na pokolenie. Produkcja i podział dóbr są ustalane na podstawie zwyczajów społeczności, a zmiany są rzadkie i oparte na stabilnych wzorcach.
Gospodarka naturalna: Charakteryzuje się tym, że producenci wytwarzają dobra w celu bezpośredniego zaspokojenia swoich potrzeb, z minimalnym wykorzystaniem pieniądza i handlu. Przykładem gospodarki naturalnej jest feudalizm, gdzie relacje feudalne i wymiana usług są dominujące.
Ekonomia uczestnicząca: System, który zakłada, że obywatele powinni mieć odpowiedni udział w podejmowaniu decyzji, które ich dotyczą. Uczestnictwo społeczne jest promowane, a decyzje gospodarcze są podejmowane w sposób demokratyczny.
Mutualizm: System oparty na zasadzie wzajemności i współpracy, gdzie różne podmioty gospodarcze dążą do osiągnięcia wzajemnych korzyści, zamiast konkurować ze sobą.
Kultura darów: Kultura, w której uczestnicy przekazują dobra posiadające wartość w celu wzmacniania więzi społeczności i wspólnego dobrobytu.
Barter: System wymiany bezgotówkowej, w którym dobra i usługi są wymieniane bez użycia pieniądza. W barterze towar jest wymieniany bezpośrednio na inny towar, opierając się na wzajemnej wymianie wartościowych dóbr.

Systemy gospodarcze i ich rodzaje, różnią się w swoim podejściu do organizacji produkcji, alokacji zasobów i podziału dochodu. Każdy typ systemu gospodarczego ma swoje zalety i wady, a wybór odpowiedniego systemu zależy od wielu czynników, takich jak kultura, historia i cele społeczno-ekonomiczne danej społeczności. Istnieje wiele innych wariantów i kombinacji tych systemów, które można dostosować do konkretnych warunków i potrzeb społeczności.

Gospodarka rynkowa

Gospodarka rynkowa to rodzaj systemu gospodarczego, w którym decyzje dotyczące zakresu i sposobu produkcji są podejmowane przez różne podmioty gospodarcze, takie jak gospodarstwa domowe, gospodarstwa rolne, przedsiębiorstwa, instytucje finansowe i rząd. Kluczowym czynnikiem kierującym tymi decyzjami jest własny interes podmiotów gospodarczych, a ich działania są zgodne z zasadami racjonalnego gospodarowania. Informacje płynące z rynku, takie jak ceny dóbr i usług, ceny czynników wytwórczych, płace, stopy procentowe, stopy zysku, kursy papierów wartościowych czy kursy walutowe, stanowią podstawę podejmowania decyzji.

Współcześnie dominującym przykładem gospodarki rynkowej jest gospodarka kapitalistyczna. Ważne jest jednak zauważyć, że pojęcie „gospodarka rynkowa” nie jest tożsame z kapitalizmem, ponieważ rynki istnieją również w innych formach systemowych, takich jak feudalizm czy socjalizm rynkowy. Rynki pełnią istotną rolę jako mechanizm dystrybucji i alokacji w różnych systemach gospodarczych.

Należy zwrócić uwagę na pewne krytyczne aspekty gospodarki rynkowej. Niektórzy eksperci, na przykład Ian Banks, twierdzą, że system ten może skłaniać do traktowania istot żywych jako zasobów, zaniedbywania wartości moralnych i filozoficznych oraz promowania egoizmu. Inni zwracają uwagę na to, że mechanizmy rynkowe mogą przyczyniać się do powstawania nierówności społecznych.

Gospodarka rynkowa stanowi jeden z podstawowych rodzajów systemów gospodarczych, w którym decyzje dotyczące produkcji i alokacji zasobów są podejmowane na podstawie mechanizmu rynkowego. Jednakże istnieje wiele wariantów i kombinacji tego modelu, które różnią się w zależności od kontekstu historycznego, społecznego i kulturowego.

Socjalizm rynkowy

Socjalizm rynkowy – doktryna polityczna i system gospodarczy, który łączy działalność sektora publicznego z mechanizmem rynkowym. W socjalizmie rynkowym środki produkcji są albo własnością publiczną, albo są wspólnie posiadane i eksploatowane w celach zarobkowych w ramach gospodarki rynkowej. Wypracowany w ten sposób zysk stanowi źródło dochodów pracowników lub finansuje działania publiczne.

Różnicą między socjalizmem rynkowym a tradycyjnym modelem socjalistycznym jest obecność rynku dla środków produkcji i dóbr kapitałowych, co oznacza, że producenci są powiązani z mechanizmem rynkowym.

Początki socjalizmu rynkowego można odnaleźć w wcześniejszych formach, które polegały na ściślejszej współpracy między przedsiębiorstwami działającymi na wolnym rynku, aby zapewnić pełne wynagrodzenie pracowników i uniknąć nadużyć. Rozwój neoklasycznej teorii ekonomicznej doprowadził do różnych koncepcji rynkowego socjalizmu w XX wieku. Model proponowany przez tradycyjnych ekonomistów neoklasycznych obejmował państwowy przemysł i centralne urzędy planowania, które ustalały ceny w oparciu o równy koszt krańcowy, dążąc do osiągnięcia efektywności w sensie Pareto.

Termin „socjalizm rynkowy” odnosi się również do systemu gospodarczego, w którym wolny system cen jest wykorzystywany do alokacji i dystrybucji wszystkich zasobów, a publiczna własność dotyczy tylko sektorów „strategicznych” gospodarki. W ramach tego modelu państwo angażuje się w bezpośrednią działalność gospodarczą, wykorzystując mechanizmy rynkowe w sposób zbliżony do tego, jak rządy w gospodarce kapitalistycznej. Przedsiębiorstwa publiczne działają w sposób zdecentralizowany.

Najstarsze modele socjalizmu rynkowego zostały opracowane przez Enrico Barone (1908) i Oskara R. Lange (ok. 1936). Sugerowali oni, że centralnie planowane poziomy cen mogą być ustalane metodą „prób i błędów”, a korekty są wprowadzane w przypadku niedoborów lub nadwyżek danych produktów, zamiast polegać na wolnym mechanizmie cenowym. W przypadku niedoborów ceny są podnoszone, co motywuje przedsiębiorców do zwiększenia produkcji, napędzanych chęcią zwiększenia zysków i eliminacji niedoborów.

Socjalizm rynkowy jest doktryną polityczną i systemem gospodarczym, który łączy cechy sektora publicznego z mechanizmem rynkowym. Stanowi alternatywną wizję dla tradycyjnych form socjalizmu, przy zachowaniu istotnej roli rynku w alokacji zasobów i produkcji. Modele socjalizmu rynkowego rozwijane przez różnych ekonomistów różnią się w szczegółach, ale podstawową ideą jest wykorzystanie mechanizmów rynkowych w celu osiągnięcia efektywności gospodarczej i sprawiedliwości społecznej.

Korporacjonizm

Korporacjonizm (znany również jako korporatywizm) to doktryna społeczno-gospodarczo-polityczna, która postrzega społeczeństwo i państwo jako naturalne i solidarne organizmy. Termin ten ma dwie główne interpretacje. W pierwotnym założeniu korporacjonizm ma na celu integrację wszystkich grup społecznych, harmonizację ich interesów i łagodzenie konfliktów między nimi. W tym kontekście zakłada się uspołecznienie procesu decyzyjnego i upaństwowienie interesów branżowych. Korporacjonizm jest przedstawiany jako alternatywa zarówno dla indywidualistycznego liberalizmu, jak i kolektywistycznego socjalizmu. Dąży do ustanowienia reżimu opartego na korporacjach, które skupiają pracodawców i pracowników różnych szczebli, a także inne jednostki działające w tej samej branży, zachowując przy tym hierarchię.

W rolnictwie dopuszcza się również korporacje o charakterze terytorialnym. Korporacje są traktowane jako „stany zawodowe” – instytucje publiczno-prawne, które są samorządne, ale uznają rolę nadzorczą i koordynacyjną państwa. Istnienie tych stanów może, ale nie musi wykluczać tworzenia zrzeszeń o charakterze klasowym, takich jak organizacje pracodawców lub związki zawodowe, które skupiają tylko jedną grupę. Korporacje mają również za zadanie troszczyć się o sprawy socjalne swoich członków, zapewniając opiekę w razie potrzeby (np. gwarantowane zatrudnienie w czasach kryzysu) oraz nakładając na nich różne obowiązki i egzekwując posłuszeństwo (paternalizm). Obejmują one również rozwój kulturalno-społeczny. Przynależność do korporacji może być przymusowa lub dobrowolna, w zależności od konkretnej koncepcji.

W znaczeniu wtórnym, termin „korporacjonizm” jest używany zamiennie z terminem „kapitalizm państwowy”. W tym przypadku korporacja obejmuje całe państwo, a różnice interesów między poszczególnymi grupami (np. pracodawcami i pracownikami) są niwelowane poprzez negocjacje lub arbitraż ze strony władzy państwowej. Celem państwa-korporacji jest współdziałanie polityków i przedsiębiorców w celu umocnienia ich wpływów na arenie międzynarodowej i na międzynarodowym rynku kosztem innych państw i przedsiębiorców z zewnątrz. Rząd pełni również rolę zarządu przedsiębiorstw niezależnie od ich statusu własnościowego (państwowego lub prywatnego), a gospodarka podlega centralnemu planowaniu. Państwo-korporacja stosuje różne metody protekcjonizmu, takie jak przymuszanie inwestorów do kierowania swojego kapitału w określonym kierunku, politykę celna, dopłaty do produkcji i eksportu oraz inne środki mające wesprzeć własne przedsiębiorstwa i utrudnić konkurencję zagranicznym podmiotom. W takim systemie przedsiębiorstwa działające na zasadach liberalnej gospodarki są wypierane przez konkurencję, która korzysta z państwowego wsparcia. Krajowi przedsiębiorcy, którzy nie podporządkowują się władzom, również stają się poszkodowani.

Korporacjonizm jest również powiązany z pojęciami takimi jak solidaryzm, terceryzm, dystrybucjonizm i syndykalizm. Termin ten jest ściśle związany z funkcjonalizmem strukturalnym w socjologii.

Korporacjonizm to doktryna społeczno-gospodarczo-polityczna, która opisuje system oparty na korporacjach skupiających różne grupy społeczne i gospodarcze. Istnieje interpretacja pierwotna, w której korporacje integrują różne grupy i łagodzą konflikty, oraz interpretacja wtórna, w której korporacje obejmują całe państwo i służą realizacji interesów politycznych i gospodarczych.

Gospodarka mieszana

Gospodarka mieszana, znana również jako regulowana gospodarka rynkowa, jest typem gospodarki, w której regulacje rynkowe są wspomagane i modyfikowane przez państwo.

Charakterystyka gospodarki mieszanej:

Własność prywatna lub publiczna nad środkami produkcji.
Społeczna gospodarka rynkowa, w której przedsiębiorstwa są zainteresowane losem pracowników, dbają o dobre pensje, pomoc finansową i możliwości rozwoju zawodowego.
Wysoko cenione są inicjatywy pracowników, które przynoszą korzyści firmie.
Wolna konkurencja na rynku dotyczy zarówno firm, szkół, służby zdrowia, jak i prawników oraz inne zawody.
Państwo zapewnia opiekę socjalną swoim obywatelom, obejmującą bezpłatną edukację, opiekę zdrowotną oraz różne formy wsparcia finansowego dla bezrobotnych.
W sytuacjach kryzysowych państwo wspomaga gospodarkę, np. poprzez gwarancje bankowe dla przedsiębiorstw i tworzenie korzystnego prawa.
Rozwój przedsiębiorstw zależy od wspólnego wysiłku wszystkich pracowników.

Gospodarka mieszana dobrobytu: W obszarze polityki społecznej wyróżnia się również koncepcję mieszanej gospodarki dobrobytu. Dotyczy ona podziału świadczeń publicznych, pracowniczych i podatkowych oraz analizuje i programuje aktywność podmiotów z różnych sektorów w państwach dobrobytu. Koncepcja ta odnosi się do zmian i ewolucji sektorów publicznego, rynkowego, pozarządowego i nieformalnego. Analizuje także procesy produkcji świadczeń, formy finansowania oraz regulacje związane z wielosektorową gospodarką dobrobytu.

W Polsce koncepcja mieszanej gospodarki dobrobytu znajduje zastosowanie w badaniach dotyczących udziału organizacji pozarządowych i podmiotów gospodarki społecznej w świadczeniu usług publicznych, usług outplacement oraz analiz polityki publicznej w kontekście starzenia się społeczeństwa.

Gospodarka mieszana to typ gospodarki, w której regulacje rynkowe są wspierane przez państwo. Charakteryzuje się kombinacją prywatnej i publicznej własności, społeczną gospodarką rynkową, opieką socjalną, wolną konkurencją oraz wsparciem państwa w sytuacjach kryzysowych. Koncepcja mieszanej gospodarki dobrobytu dotyczy natomiast podziału świadczeń publicznych, form finansowania oraz regulacji w kontekście wielosektorowej gospodarki dobrobytu.

Gospodarka planowa

Gospodarka planowa, zwana również gospodarką centralnie planowaną lub sterowaną, to rodzaj systemu gospodarczego, w którym decyzje dotyczące inwestycji, produkcji i alokacji dóbr kapitałowych są zawarte w planie opracowanym przez władze centralne, najczęściej przez agencję rządową.

Charakterystyka gospodarki planowej:

W gospodarce planowej mogą istnieć zarówno przedsiębiorstwa państwowe, prywatne, jak i mieszane.
Terminy „planowa” i „nakazowa” nie są synonimami, choć niekiedy używane są zamiennie. Gospodarka nakazowa oznacza system, w którym rząd kontroluje produkcję, dystrybucję i ceny, co nie zawsze ma miejsce w gospodarce planowej.
Gospodarka planowa była stosowana w okresie wojny i występowała w komunistycznych państwach bloku wschodniego.
Jest przeciwieństwem wolnego rynku, gdzie decyzje dotyczące produkcji, dystrybucji, cen i inwestycji podejmowane są przez niezależne firmy działające w oparciu o indywidualny interes. Istnieje również gospodarka mieszana, która łączy wpływy wolnego rynku i planowania.

W przypadku gospodarki planowanej, istotne jest prawo planowego, proporcjonalnego rozwoju gospodarki narodowej. Właściciele środków produkcji stają się wspólnotą narodowo-gospodarczą, a anarchia produkcji ustępuje miejsca planowej organizacji. Gospodarka planowana polega na planowym zarządzaniu społeczno-produkcyjnym mechanizmem w celu zapewnienia efektywności produkcji.

Gospodarka centralnie planowana spotyka się z krytyką ze strony zwolenników kapitalizmu, którzy uważają ją za mniej efektywną w porównaniu do gospodarki rynkowej. Brak mechanizmów alokacji kapitału w sposób najlepiej zaspokajający potrzeby konsumentów, jak w przypadku wolnego rynku, prowadzi do niedoborów niektórych dóbr i nadprodukcji innych.

Gospodarka planowa to system, w którym decyzje dotyczące inwestycji i produkcji są zawarte w planie opracowanym przez władze centralne. Może obejmować różne formy własności i występować w różnych stopniach centralizacji czy decentralizacji. Gospodarka planowana jest przeciwieństwem wolnego rynku, a jej efektywność i skuteczność są przedmiotem krytyki i debaty w porównaniu do systemu gospodarki rynkowej.

Gospodarka tradycyjna

Gospodarka tradycyjna jest jednym z najstarszych systemów gospodarczych, w którym społeczeństwo funkcjonuje na podstawie obyczajów i tradycji przekazywanych z pokolenia na pokolenie. Decyzje ekonomiczne opierają się na wzorcach i praktykach ustalonych przez poprzednie generacje. Chociaż obecnie ten system nie występuje już w żadnym państwie w czystej postaci, można odnaleźć jego elementy w słabo rozwiniętych krajach Azji i Afryki.

Charakterystyka gospodarki tradycyjnej:

Rolnictwo i hodowla są podstawowymi sektorami gospodarki. Ludzie żyją z produkcji żywności na własne potrzeby i utrzymują się z małych gospodarstw rolnych.
Właścicielami ziemi są zazwyczaj rodziny lub wspólnoty lokalne, a prawa do niej są dziedziczone w ramach tradycji i obyczajów.
Praca jest zorganizowana na zasadzie podziału ról społecznych, takich jak rolnicy, rzemieślnicy, pasterze itp. Zawody są dziedziczone z pokolenia na pokolenie.
Handel odbywa się w oparciu o system wymiany i barteru, gdzie towary są wymieniane bez użycia pieniędzy.
Społeczność i więzi społeczne odgrywają istotną rolę w gospodarce tradycyjnej. Decyzje ekonomiczne są podejmowane w ramach tradycji, z uwzględnieniem dobra wspólnoty i pokoleniowych obowiązków.
Innowacje i zmiany technologiczne są zwykle rzadkie, ponieważ tradycja i zachowanie statusu quo są ważniejsze niż wprowadzanie nowych metod produkcji.

Chociaż gospodarka tradycyjna może być trwała i zrównoważona w społecznościach o niewielkim rozmiarze, często nie spełnia wymagań współczesnego rozwoju i postępu. Jej ograniczenia wynikają z braku dostępu do nowoczesnych technologii, edukacji, infrastruktury i możliwości rozwoju. W rezultacie kraje o gospodarce tradycyjnej często borykają się z biedą, nierównościami społecznymi i brakiem rozwoju.

Współcześnie większość państw funkcjonuje na zasadach innych systemów gospodarczych, takich jak gospodarka rynkowa, gospodarka mieszana czy gospodarka planowa. Mimo to, zachowane elementy tradycyjnej gospodarki w niektórych regionach wpływają na kulturę, społeczeństwo i sposoby życia ludzi.

Gospodarka naturalna

Gospodarka naturalna to rodzaj gospodarki, w której produkcja dóbr odbywa się głównie w celu zaspokojenia podstawowych potrzeb społeczności lokalnej, takiej jak rodzina, ród lub mała społeczność. Jest to system, w którym producent jest jednocześnie konsumentem, a wymiana handlowa oraz rynek w tradycyjnym znaczeniu nie odgrywają istotnej roli.

Główne cechy gospodarki naturalnej:

Samowystarczalność: Produkcja dóbr odbywa się w celu zaspokojenia własnych potrzeb społeczności. Ludzie wytwarzają żywność, odzież, narzędzia i inne produkty niezbędne do przetrwania.
Brak wymiany handlowej: W gospodarce naturalnej nie występuje rozwinięta wymiana handlowa zewnętrzna. Wymiana może zdarzać się jedynie w obrębie społeczności lokalnej i jest zwykle ograniczona.
Samowystarczalne gospodarstwa: Produkcja odbywa się na poziomie pojedynczych gospodarstw rodzinnych lub lokalnych. Ludzie samodzielnie wytwarzają produkty, których potrzebują, wykorzystując dostępne zasoby naturalne i własną siłę roboczą.
Ograniczone zastosowanie nowych technologii: Innowacje technologiczne i nowe metody produkcji nie są szeroko stosowane w gospodarce naturalnej. Praktyki i techniki są przekazywane z pokolenia na pokolenie w ramach tradycji.
Brak pieniądza jako środka wymiany: Wymiana opiera się na bezpośrednich relacjach społecznych i wzajemnej pomocy. Nie ma powszechnego użycia pieniądza jako medium wymiany handlowej.

Obecnie gospodarka naturalna występuje głównie w formie gospodarstw rolnych, w których producenci wytwarzają żywność dla własnego użytku i nie są zależni od rynków czy handlu. Jednak w większości społeczeństw gospodarka opiera się na innych systemach, takich jak gospodarka rynkowa, gospodarka mieszana czy gospodarka planowa. Gospodarka naturalna jest historycznym modelem gospodarczym, który ewoluował wraz z rozwojem społeczeństwa i postępem technologicznym.

Ekonomia partycypacyjna znana również jako ekonomia uczestnicząca

Ekonomia uczestnicząca, znana również jako ekonomia partycypacyjna lub parecon, to system gospodarczy proponowany jako alternatywa dla innych systemów, takich jak kapitalizm i koordynatoryzm. Powstał na podstawie prac Michaela Alberta i Robina Hahnela i rozwija się od lat osiemdziesiątych XX wieku.

Podstawowe wartości, które ekonomia uczestnicząca ma wprowadzić, to sprawiedliwość, solidarność, różnorodność, samorządność i efektywność. W celu osiągnięcia tych wartości proponuje się następujące instytucje i zasady:

Samorządne rady producentów i konsumentów: Decyzje dotyczące produkcji i konsumpcji są podejmowane przez rady, w których uczestniczą producenci i konsumenci. Ta zasada ma zapewnić, że wszyscy mają udział w podejmowaniu decyzji proporcjonalny do stopnia, w jakim te decyzje ich dotyczą.
Zrównoważone pakiety pracy: W celu zapewnienia pełnego uczestnictwa i doświadczenia pracownikom proponuje się system „zrównoważonych pakietów pracy”. Oznacza to, że każdy pracownik ma zestaw zadań, które łączą role decydenta i zwykłego pracownika, aby umożliwić równą dystrybucję odpowiedzialności i wpływu na podejmowanie decyzji.
Wynagrodzenie według wysiłku i poświęcenia: Zamiast opierać wynagrodzenie na sile przetargowej, własności czy wkładzie w produkcję, ekonomia uczestnicząca proponuje wynagradzanie według wysiłku i poświęcenia. Osoby, które wykonują niebezpieczne, trudne lub nieprzyjemne prace, otrzymują wyższe wynagrodzenie, a obciążenia związane z taką pracą są rozkładane równo wśród populacji.
Partycypacyjne planowanie: Proces alokacji dóbr odbywa się za pomocą partycypacyjnego planowania. Rady producentów i konsumentów wspólnie opracowują plany dotyczące produkcji i konsumpcji na podstawie iteracji i negocjacji. Ten proces ma na celu uwzględnienie różnorodnych potrzeb i preferencji społeczności.

Ważne jest, aby ekonomię uczestniczącą łączyć z projektem politycznym, kulturalnym i społecznym. Należy uwzględnić aspekty anarchizmu w sferze polityki, polikulturalizmu w sferze kultury oraz feminizmu i równości płci w sferze rodzinnej i płciowej.

Struktura instytucjonalna gospodarki uczestniczącej opiera się na samorządnych radach producentów i konsumentów. Decyzje podejmowane są na różnych poziomach, od lokalnych do krajowych, w oparciu o konsensus lub głosowanie większościowe. Rady producentów i konsumentów są odpowiedzialne za formułowanie propozycji dotyczących produkcji, konsumpcji i alokacji zasobów.

Wynagrodzenie jest oparte na wysiłku i poświęceniu, a nie na czynnikach takich jak własność czy zdolności negocjacyjne. Istnieje również możliwość wyjątków, na przykład dla osób niezdolnych do pracy z powodu fizycznych lub innych przyczyn. Planowanie partycypacyjne obejmuje iteracyjny proces opracowywania planów produkcji i konsumpcji przy uwzględnieniu indywidualnych i zbiorowych preferencji.

Ekonomia uczestnicząca ma na celu stworzenie bardziej sprawiedliwego, równego i demokratycznego systemu gospodarczego. Poprzez aktywne uczestnictwo jednostek i rozproszenie władzy ma dążyć do osiągnięcia większej sprawiedliwości społecznej i zrównoważonego rozwoju.

Mutualizm

Mutualizm to teoria ekonomiczna i nurt myśli anarchistycznej, który promuje idee budowy społeczeństwa socjalistycznego opartego na wolnym rynku i powszechnym zastosowaniu użytkowania. W ramach mutualizmu proponuje się wykorzystanie banków kredytu wzajemnego, które udzielają pożyczek producentom po minimalnym oprocentowaniu, mającym jedynie pokryć koszty udzielenia pożyczki. Centralnym elementem tej teorii jest laborystyczna teoria wartości, która służy do określania wartości ekonomicznej. Według mutualizmu, pracownik sprzedający produkt swojej pracy powinien otrzymać w zamian pieniądze, dobra lub usługi o równoważnej wartości, która odzwierciedla „ilość pracy potrzebnej do wyprodukowania artykułu o podobnej i równej użyteczności”. Wartość ta obejmuje zarówno pracę umysłową, jak i fizyczną.

Choć mutualizm jest utożsamiany z pismami anarchistycznego filozofa Pierre’a-Josepha Proudhona i jest kojarzony z anarchizmem, jego korzenie sięgają XVIII-wiecznego ruchu robotniczego w Wielkiej Brytanii i we Francji, a także ruchu czartystów. Mutualiści sprzeciwiają się pozyskiwaniu dochodów poprzez pożyczki, inwestycje i czynsze w ramach kapitalistycznych stosunków społecznych.

Mutualiści popierają istnienie rynku i własność produktów pracy, pod warunkiem, że pracownik ma prawo do pełnego produktu swojej pracy. Wprowadzają oni rozróżnienie między „kapitalistyczną” własnością prywatną a własnością osobistą. Mutualiści opowiadają się za warunkowymi tytułami prawa do ziemi, gdzie posiadanie jest uzasadnione tylko wtedy, gdy jest ona używana lub zajęta. To odróżnia ich od laborystycznej teorii własności Johna Locke’a, w której właściciel ma prawo do własności, dopóki sam nie zdecyduje się ją oddać lub sprzedać.

Jako libertarianie socjalistyczni, mutualiści odróżniają swoją propozycję socjalizmu rynkowego od socjalizmu państwowego i sprzeciwiają się państwowej własności środków produkcji. Wzmacniają ideę samorządności i sprzeciwiają się hierarchii w organizacji społecznej, dążąc do stworzenia bardziej sprawiedliwego i równego społeczeństwa.

Dziękuje za przeczytanie artykułu „Systemy ekonomiczne rodzaje” – jeżeli masz boga ekonomicznego to możemy wspierać się postami gościnnymi. Zapraszam do kontaktu.

omeleq